Οδηγός ανίχνευσης χαζομάρας

από: Στέφανος Ξεφτέρης

Πολλές φορές γινόμαστε θύματα παραπληροφόρησης. Όλοι μας, όσες γνώσεις και αν έχουμε. Είναι προφανές πως δεν γίνεται να τα «ξέρουμε όλα», να είμαστε ειδικοί στα πάντα, οπότε μερικές φορές την πατάμε.

Δυστυχώς τη χώρα μας (και όχι μόνο) λυμαίνονται διάφοροι επιτήδειοι που βγάζουν τσουβάλια λεφτά εκμεταλλευόμενοι την άγνοια και το φόβο- ή την ελπίδα του κόσμου. Δεν αναφέρομαι στην άγνοια ως κάτι αρνητικό κατ’ανάγκη. Δε γίνεται να είμαστε ειδικοί στα πάντα, δε γίνεται να έχουμε κατασταλαγμένη άποψη. Ειδικά εσύ που είσαι ακόμα μαθητής (υποθέτω ότι κυρίως μαθητές γυμνασίου-λυκείου θα το διαβάσουν αυτό), δεν έχεις ίσως προλάβει ακόμα να ασχοληθείς με πολλά πράγματα και να κάνεις τις απαραίτητες «συνδέσεις» που χρειάζονται για να τσεκάρεις αν αυτό που σου λένε είναι προφανές ψέμα ή στηρίζεται σε κάποια αλήθεια.

Το θέμα μας τώρα είναι τα περί επιστήμης και ερμηνείας φαινομένων.

Έχουμε ανεπτυγμένη τώρα τελευταία όλη αυτή τη συνωμοσιολογία για τα πάντα και με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το δίκτυο κλπ, ο ρυθμός διασποράς χαζομάρας έχει πιάσει αστρονομικά επίπεδα. Οπότε σκέφτηκα ότι θα ήταν καλό να γράψω (με τη βοήθεια πολλών πηγών – τίποτα σχεδόν δεν είναι «δικό μου») έναν γενικό οδηγό ανίχνευσης χαζομάρας, που θα μπορεί ο καθένας να διαβάσει (αν θέλει) και ο οποίος θα δίνει κάποιους βασικούς κανόνες σκέψης ώστε να μην την πατάτε από απατεώνες(είτε οι υπηρεσίες τους είναι «δωρεάν», είτε πάνε να σας φάνε λεφτά)

Το κείμενο θα είναι λίγο μεγάλο, αλλά έχεις λίγη υπομονή, διάβασέ το, νομίζω ότι είναι χρήσιμο.

Θα ξεκινήσω με μια εισαγωγή για το πως λειτουργεί η επιστήμη και οι επιστήμονες. (Οι οποίοι σας διαβεβαιώ δεν είναι οι μισότρελλοι μανιακοί που θέλουν να καταστρέψουν τον κόσμο όπως πολύ συχνά παρουσιάζεται. Αν και έχουμε και μεις τα μαύρα πρόβατά μας. Κυρίως όσον αφορά το «μισότρελλοι» .)

Ο όρος "Επιστημονική Μεθοδολογία" έχει να κάνει με μια συλλογή τεχνικών για τη διερεύνηση φαινομένων, την απόκτηση νέας γνώσης και τη βελτίωση/διόρθωση/ενσωμάτωση της παλαιότερης γνώσης με τη νεότερη. Για να είναι μια μέθοδος επιστημονική, η διερεύνηση πρέπει να βασίζεται στην συλλογή παρατηρήσιμων (να μπορούμε δηλαδή με κάποιο τρόπο να «δούμε» το φαινόμενο, είτε μέσω άμεσης παρατήρησης είτε μέσω έμμεσης – πχ τον ήχο τον «παρατηρείς» άμεσα, για τον υπέρηχο όμως θες βοήθεια), εμπειρικών (με την ένοια του πραγματικού πειράματος έναντι της θεωρίας) και μετρήσιμων αποτελεσμάτων, τα οποία υπόκεινται σε συγκεκριμένες αρχές λογικής επεξεργασίας.

Μια επιστημονική μεθοδολογία ξεκινάει από τη συλλογή στοιχείων μέσω παρατήρησης και πειραματισμού, και καταλήγει στην διατύπωση και τον έλεγχο υποθέσεων.

(Εξαίρεση φυσικά αποτελούν τα μαθηματικά, όπου ως γνωστόν εμείς οι μαθηματικοί κάνουμε ό,τι γουστάρουμε. Αστειεύομαι. Έχουμε πιο αυστηρούς κανόνες από τους υπόλοιπους, αλλά η δική μας μεθοδολογία είναι διαφορετική επειδή τα μαθηματικά δεν προέρχονται από εμπειρική γνώση του κόσμου. Απλά τον μοντελοποιούν και δίνουν εργαλεία στους υπόλοιπους επιστήμονες). Για να μην το πάμε πολύ μακριά, για να βγεί ένα συμπέρασμα για το πως δουλεύει ο κόσμος, γίνονται τα εξής :

Χρησιμοποιείς την εμπειρία σου. Εξετάζεις το πρόβλημα και προσπαθείς να καταλάβεις τι διάολο είναι. Τσεκάρεις να δεις αν υπάρχουν πρότερες εξηγήσεις. Αν είναι εντελώς νέο πρόβλημα πας παρακάτω, στο 2.
Χτίζεις μια υπόθεση. Αν δεν υπάρχει τίποτα ήδη γνωστό στο θέμα, προσπαθείς να σχηματίσεις μια πρώτη εξήγηση, μια πρώτη ιδέα εξήγησης. Και τώρα προχωράμε στα καλά...
Από την εξήγηση που σκέφτηκες κάνεις μια πρόβλεψη. Αν αυτά που υπέθεσες στο 2 ισχύουν, τι συνέπειες υπάρχουν; Και τώρα πάμε στα καλύτερα :
Τεστάρεις! Εξετάζεις αν ισχύουν τα αντίθετα ΚΑΘΕ συνέπειας, ώστε να ανταποδείξεις το 2. Είναι λογικό σφάλμα να αναζητείς το 3 κατευθείαν ως απόδειξη του 2. Το σφάλμα αυτό είναι η γνωστή επιβεβαίωση του συνεπούς. ΛΑΘΟΣ! Δεν προσπαθείς δηλαδή να αποδείξεις ότι έχεις δίκιο στο πείραμά σου. Προσπαθείς να αποδείξεις ότι έχεις ΑΔΙΚΟ. Προσπαθείς να βρεις μια τρύπα, ένα λάθος, μια παράβλεψη σε αυτό που θεώρησες ως σωστό.

Η προσπάθεια κατάρριψης κάθε θεωρίας είναι δηλαδή το κύριο σώμα της επιστημονικής μεθόδου. Αυτό μπορεί να φαίνεται «ανάποδο»,αλλά δεν είναι. Σκέψου το σαν ένα γραπτό στο σχολείο σου. Στο τέλος δεν το κοιτάς για να δεις αν έχεις κάνει κάποιο λάθος; Αν έχεις ξεχάσει κάτι; Δεν το κοιτάς για να πεις στον εαυτό σου «μπράβο, όλα σωστά τα έγραψα». (Αυτή μπορεί να είναι η κατάληξη, αλλά η αρχική πρόθεση είναι να βρεις λάθη που μπορεί να έχεις κάνει). Όπως είχε πει και ο Αϊνστάϊν "No amount of experimentation can ever prove me right; a single experiment can prove me wrong." (Σε ελεύθερη μετάφραση – Όσα πειράματα και να γίνουν, δε γίνεται να με βγάλουν σωστό. Ένα και μοναδικό πείραμα μπορεί να αποδείξει οτι κάνω λάθος).

Ούτε και αυτός δεν είναι αρκετά αυθεντία για να μην καταρρεύσει η θεωρία του αν ένα πείραμα δείξει ανάποδα αποτελέσματα δηλαδή. Το ποιος είσαι δηλαδή στην επιστήμη δεν έχει ΚΑΜΙΑ ΑΠΟΛΥΤΩΣ σημασία. Αν έχεις κάνει κάπου λάθος, κάποια στιγμή κάποιος θα το βρει. Ας τα ακούνε μερικοί μερικοί αυτά.. Πολύ το πήγαμε με τη θεμελίωση της μεθοδολογίας (αν και έχει βιβλία ολόκληρα).

Πάμε παρακάτω τώρα, σε μερικούς απλούς "κανόνες" που θα βοηθήσουν να ψιλιάζεσαι πότε δεν πάει κάτι καλά σε ισχυρισμούς που κάνει ο οποιοσδήποτε. Διανθισμένοι κανόνες μαζί με μερικά λογικά σφάλματα τα οποία όλοι μας τείνουμε εύκολα να κάνουμε, μια και αποτελούν την πιο "εύκολη" οδό (δηλαδή αυτή της ανύπαρκτης κριτικής σκέψης).

Αρχίζουμε;

Το λεγόμενο "BALONEY DETECTION KIT" (που οφείλεται στον Carl Sagan – ψάξε τον και αυτόν και τη σειρά Carl Sagan’s Cosmos) ή ελληνιστί "Οδηγός ανίχνευσης χαζομάρας".

Κάποια πράγματα για να τεστάρεις επιχειρήματα και να ανιχνεύεις λάνθασμένα ή απατεωνίστικα επιχειρήματα. (Όπως πολλά που ακούγονται σε τηλεοράσεις, ραδιόφωνα κλπ κλπ και έχουν να κάνουν με ψευδοεπιστημονικές χαζομάρες)

Όποτε αυτό είναι δυνατόν, πρέπει να υπάρχει ανεξάρτητη επιβεβαίωση των γεγονότων.
Πρέπει να ενθαρρύνεται η ουσιαστική εξέταση και ο διάλογος για τα στοιχεία που παρουσιάζονται από γνώστες του αντικειμένου και όλες τις οπτικές γωνίες. Αν αρχίζουν τα «δε μπορώ να σας το δείξω γιατί δεν υπάρχει κόσμος που θα το καταλάβει – έχουμε πολλή αρνητική ενέργεια και δε γίνεται να το κάνω – αρνούμαι να υποστώ έλεγχο-ποιος είσαι συ που θα μου πεις αν λέω αλήθεια», τότε έχουμε πρόβλημα.
Τα επιχειρήματα που βασίζονται στην "αυθεντία" δεν έχουν ισχύ. Στην επιστήμη δεν αναγνωρίζονται αλάθητα. Ακόμα και ο μεγαλύτερος επιστήμονας μπορεί να κάνει ένα σφάλμα.

4.Για κάθε εξήγηση φαινομένου, κάνε περισσότερες από μία υποθέσεις - μην κολλάς στην πρώτη εξήγηση που σου ρχεται στο μυαλό (αντίστοιχα και στην πρώτη που σου πασσάρεται) - με σκοπό να τις τεστάρεις βέβαια, όχι να διαλέξεις ποια σου φαίνεται καλύτερη, ε;

Μην κολλάς σε μια υπόθεση-εξήγηση μόνο και μόνο επειδή είναι δική σου (ή κατ'επέκταση μόνο και μόνο επειδή την άκουσες σε κάποια εκπομπή που βλέπεις)
Ποσοτικοποίησε όπου είναι δυνατόν. Αόριστες αναφορές υποδεικνύουν αμάθεια, άγνοια και μερικές φορές συνειδητή παραποίηση στοιχείων. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι όποτε σου πετάνε ένα νούμερο είναι αλήθεια. ΣΚΕΨΟΥ.
Σε μια διαδικασία λογικής επαγωγής, πρέπει κάθε ξεχωριστό βήμα να δουλεύει. Δεν είναι μπακαλική η επιστήμη. Αν 9 στα 10 βήματα στο σκεπτικό σου είναι σωστά και ένα είναι λάθος, τότε όλο καταλήγει σε λάθος. Κλασσικό παράδειγμα με το όργανο και τον αστυνομικό : Το μπουζούκι είναι όργανο. Ο αστυνομικός είναι όργανο. Άρα ο αστυνομικός είναι μπουζούκι. 2 στα 3 είναι σωστά. Αλλά το συμπέρασμα είναι λάθος.. Αν δηλαδή κάποιος πει 9 αλήθειες, δε σημαίνει ότι το 10ο που θα πει είναι αλήθεια. Μπορεί άνετα να λέει ΧΑΖΟΜΑΡΕΣ. Αυτό γίνεται ΠΟΛΥ συχνά στην τηλεόραση. Πρόσεξέ το.
Ρώτα αν η υπόθεση/εξήγηση/επιχείρημα που σου παρουσιάζεται μπορεί αρχικά επί της αρχής να αποδειχθεί ότι είναι λάθος μέσω ενός αντικειμενικού τεστ. Αν σου παρουσιάζεται ως αλάθητο, απίστευτο, τελειωτικό και αμετάβλητο και σουπερ ντούπερ ουάου, αλλά δε μπορεί να ελεγχθεί από πουθενά, ή κανείς δε δέχεται να τεσταριστεί τότε σου λένε ΧΑΖΟΜΑΡΕΣ. Ακόμα και ο Αϊνστάιν είχε πεί (το ξανάπαμε, αλλά δεν πειράζει, 10000 φορές θα το πούμε) ότι "ένα μοναδικό πείραμα μπορεί να αποδείξει οτι κάνω λάθος". Αν δεν τεστάρεται κάτι, μακριά. Επίσης, αν τεστάρεται, μπορεί να το κάνει και κάποιος άλλος και να πάρει το ίδιο αποτέλεσμα; Στις θετικές επιστήμες, αν κάνω εγώ ένα πείραμα και βγει όπως το περιμένω, αλλά το κάνουν και άλλοι 10 και δεν κάτσει, τότε η υπόθεσή μου θα αμφισβητηθεί και μάλλον οι άλλοι 10 θα χουν δίκιο.

9.Το ξυράφι του Όκκαμ : Αν δύο υποθέσεις εξηγούν τα δεδομένα εξίσου καλά, τότε επιλέγουμε αρχικά την απλούστερη.

Αν οτιδήποτε σου δείχνουν, παραβαίνει φυσικούς νόμους, ΕΙΝΑΙ ΧΑΖΟΜΑΡΑ. Οι νόμοι της φυσικής δεν είναι κατ’επιλογήν. Δεν είναι όπως οι νόμοι της χώρας δηλαδή, να επιλέγουμε όποιον μας αρέσει. Αν έχεις κάνει θερμοδυναμική θα σου πω ένα απλό παράδειγμα : Ένας απαράβατος νόμος είναι ότι η ενέργεια ούτε δημιουργείται από το πουθενά, ούτε χάνεται στο πουθενά. Και όμως κυκλοφορούν διάφορα γκατζετάκια στην αγορά που (δεν το λένε ευθέως) αν κάτσεις να το σκεφτείς, ουσιαστικά ισχυρίζονται ότι δημιουργούν ενέργεια από το πουθενά. Ε αυτό πολύ απλά ΔΕ ΓΙΝΕΤΑΙ.

Επιπλέον :

-Για να επιβεβαιωθεί μια υπόθεση και μια εξήγηση, ο καλύτερος τρόπος είναι τα διπλά τυφλά πειράματα.

Τι είναι αυτό; Απλό :

Είναι ένα πείραμα όπου αυτός που το κάνει δε γνωρίζει ποια είναι τα άτομα του τεστ και ποια του ελέγχου. Ακόμα πιο απλά : Έχω φτιάξει ένα εμβόλιο που θεωρώ ότι θεραπεύει τον καρκίνο, δίνει τηλεπαθητικές ικανότητες και αυξάνει το IQ. Θέλω να τεστάρω αν δουλεύει. Έχω 10 άτομα. 5 που θα πάρουν το εμβόλιο και 5 που θα πάρουν νεράκι. Οι πρώτοι είναι το τεστ γκρουπ, οι άλλοι το γκρουπ ελέγχου. Διπλό τυφλό τεστ σημαίνει ότι ούτε αυτός που παίρνει το εμβόλιο ξέρει ποιο παίρνει, ούτε εγώ που του το δίνω ξέρω τι δίνω σε ποιον. Απλά κάνω τις μετρήσεις και βγάζω συμπεράσματα.

Διάβασε λίγο ακόμα φίλε μαθητή.. Καταλαβαίνω ότι κουράζεσαι τώρα αλλά κάνε λίγη υπομονή. Ή τουλάχιστον διάβασέ το μισό – μισό.

Κοινά, ΠΟΛΥ κοινά λάθη λογικής και ρητορικής που κάνουμε οι περισσότεροι (και που δείχνουν όταν χρησιμοποιούνται ότι αυτός που τα κάνει δεν ξέρει την τύφλα του από αυτό που λέει ότι ξέρει) :

Ad hominem : Όταν επιτίθεσαι στον άνθρωπο και όχι στο επιχείρημα. Π.χ "Η υπόθεση του καθηγητή μου ότι η γή γυρίζει γύρω από τον ήλιο είναι λάθος επειδή ο καθηγητής μου είναι ένας αντιπαθητικός γαύρος". Το αν γυρίζει η γη γύρω από τον ήλιο δεν έχει να κάνει καθόλου με το αν ο καθηγητής σου είναι συμπαθής ή όχι, πίστεψέ με.
Επιχείρημα εξ'αυθεντίας . "Α αφού το είπε ο Χ. , δίκιο θα χει, ξέρει αυτός". Λάθος. Είπαμε, ακόμα και οι "αυθεντίες" μπορούν να κάνουν λάθος. Ελέγχουμε το ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ, την ΥΠΟΘΕΣΗ, το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ. Δε μας ενδιαφέρει ποιος το λέει, αλλά το τι λέει, πως το στηρίζει και πως το τσεκάρουμε.Δηλαδή επειδή ο Αριστοτέλης είπε ότι τα άλογα έχουν τόσα δόντια (χωρίς να τα μετρήσει, έκανε λάθος φυσικά) πρέπει σώνει και καλά να είναι σωστό, επειδή το είπε ο Αριστοτέλης; Εδώ υπάρχει ένα ΑΛΛΑ. Άλλο πράγμα η βαρύτητα της γνώμης και ένα συμπέρασμα αξιοπιστίας που ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ στο "αυτός είναι αυθεντία άρα έχει δίκιο" και άλλο πράγμα η εξ'αρχής αξιοπιστία. Ο περιπτεράς μου εκ των πραγμάτων έχει λιγότερη βαρύτητα γνώμης σε θέματα που αφορούν κβαντομηχανική απο ό,τι ο Στίβεν Χώκινγκ. Και ένας δημοσιογράφος που άντε συνήθως να χει βγάλει τη νομική, είναι αδύνατον να κατανοεί ένα πρόβλημα φυσικής καλύτερα από έναν καθηγητή σε φυσικό τμήμα. Όσο και "ερασιτεχνικά να έχει διαβάσει". Το επιχείρημα εξ'αυθεντίας βέβαια ισχύει π.χ και για έναν φυσικό που αποφάσισε να τα οικονομήσει και άρχισε να μιλάει για πράγματα τα οποία παραβαίνουν τους νόμους της φυσικής. Τι μας νοιάζει το ότι είναι φυσικός; Άμα λέει ότι η γη είναι τετράγωνη, ε λέει ψέμματα.
Το επιχείρημα των αρνητικών συνεπειών. Δηλαδή το να αντεπιχειρηματολογείς όχι πάνω στο συμπέρασμα αλλά αναδεικνύοντας "κακές" συνέπειες αν αυτό ισχύει. Π.χ "Ναι αλλά άμα ισχύει η εντροπία ο ήλιος θα σβήσει κάποτε". Ε ναι, δεν είναι όλα ρόδινα. Η επιστήμη δεν κοιτάει τι μας βολεύει να συμβαίνει, αλλά τι συμβαίνει.
Το επιχείρημα της άγνοιας. Η απουσία στοιχείων δεν είναι απόδειξη απουσίας. Για κανέναν και για τίποτα. Υπάρχουν πολλά πράγματα που η επιστήμη δεν ξέρει. Αν τα ξερε όλα θα σταματούσε ρε αδερφέ. Τα ψάχνουμε όμως. Α και που σαι, αυτό το 4 είναι λίγο παγίδα. Γιατί αυτό χρησιμοποιούν όλοι οι απατεωνίσκοι. Αν έρθω εγώ π.χ να σου πω ότι «πίσω από το σπίτι σου υπάρχουν μικρές αόρατες νεράϊδες που το βράδυ παίζουν ρεμπέτικα. Αλλά δε μπορώ ούτε να τις ακούσω, ούτε να τις δω. Και επειδή δε μπορείς να μου δείξεις ότι δεν υπάρχουν, άρα υπάρχουν.Φαντάζομαι το βλέπεις το σφάλμα λογικής εδώ.)
Ειδική εξαίρεση. (Π.χ ναι όλοι οι άνθρωποι δεν πετούν εκτός από μένα που είμαι ο σούπερμαν)
Κυκλικό επιχείρημα-Φαύλος κύκλος. Δηλαδή το να απαντάς μια ερώτηση υποθέτοντας ότι αυτό που ισχυρίζεσαι είναι το σωστό. Παράδειγμα : "Μεταφυσικά φαινόμενα υπάρχουν επειδή είχα μεταφυσικές εμπειρίες". Το συμπέρασμα αυτού του επιχειρήματος είναι ότι υπάρχουν μεταφυσικά φαινόμενα. Η βασική υπόθεση είναι ότι ο ισχυριζόμενος είχε μεταφυσικές εμπειρίες. Ο ισχυριζόμενος δε θα έπρεπε να μπορεί να ισχυριστεί ότι οι εμπειρίες του είναι μεταφυσικές, αλλά θα έπρεπε να παρέχει στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτό τον ισχυρισμό.
Επιλεκτικότητα στην παρατήρηση. Δηλαδή το να μετράς τις επιτυχίες και να μη μετράς τις αποτυχίες. Αυτό που κάνουν οι περισσότεροι ζωδιομανιακοί με τα ζώδια. Σε 100000000 προβλέψεις που δεν πέφτει μέσα ο αστροτέτοιος τους, αυτοί μετράνε τη μία που έπεσε.
Στατιστική των μικρών αριθμών. Μεγάλο λάθος το να βγάζεις συμπέρασμα από ανεπαρκή δείγματα. Π.χ το "ο πατέρας μου και η μάνα μου είναι δημόσιοι υπάλληλοι", δεν επάγει το ότι όλοι οι πατεράδες και μανάδες είναι δημόσιοι υπάλληλοι.
Κακή ερμηνεία των στατιστικών. Π.χ 1 στους 5 ανθρώπους στον πλανήτη είναι κινέζος, αλλά εγώ δεν ξέρω κανέναν, πως γίνεται αύτό;
Ασυνέπεια στην επιχειρηματολογία. Το κλασσικό "δυό μέτρα και δυό σταθμά".
Non sequitur - Το "δε βγαίνει από αυτό". Π.χ το ότι η ιατρική δεν έχει καταφέρει ακόμα να θεραπεύσει τον καρκίνο, δε σημαίνει ότι ο ισχυρισμός της φραπελιάς ότι τον θεραπεύει είναι αληθής. Χρειάζονται απευθείας δεδομένα για έναν ισχυρισμό.
Post hoc, ergo propter hoc : Συνέβη μετά, για αυτό η αιτία του ήταν αυτή. Μπλέξιμο δηλαδή αιτίας και αποτελέσματος. Π.χ Γίνεται μια έκλειψη, και συ προσεύχεσαι στο Μανιτού να ξαναφέρει τον ήλιο. Όταν ο ήλιος ξαναβγει, δε σημαίνει ότι στον έφερε ο Μανιτού. Ή΄αλλο αγαπημένο "οι γυναίκες φτάινε για τα πυρηνικά γιατί πριν αρχίσουν να ψηφίζουν δεν υπήρχε ατομική βόμβα". Αν ίσχυε αυτό θα έπρεπε να επαναφέρουμε και τους πειρατές, γιατί από τότε που εξαφανίστηκαν, το φαινόμενο του θερμοκηπίου έχει λυσσάξει.
Ερώτηση χωρίς νόημα : Π.χ "Τι συμβαίνει όταν μια άπειρη δύναμη συναντήσει ένα αμετακίνητο αντικείμενο". Για τα μπάζα και για φιλοσοφικοειδείς χαζομάρες όταν έχουμε πιεί κανα ποτηράκι παραπάνω. Στην κατηγορία αυτή πέφτουμε και όταν αρχίζουμε τα «ναι αλλά βλέπουμε αυτό που βλέπουμε; Είναι το μπλε όντως μπλε; Και αν δεν είμαστε μπροστά να το δούμε, εξακολουθεί να είναι μπλε;» αυτά λέγονται και σχολαστικότητες και ποτέ δε βοήθησαν καμία κουβέντα να βγάλει άκρη. Αν οι επιστήμονες ασχολούνταν με αυτά, ακόμα θα προσπαθούσαμε να ανακαλύψουμε τη φωτιά.
Αφαίρεση της μέσης κατάστασης. Δηλαδή το να λαμβάνεις υπόψη μόνο τα δύο άκρα. Το ΠΟΛΥ θετικό και το ΠΟΛΥ αρνητικό, κάνοντας έτσι την "άλλη" πλευρά να φαίνεται χειρότερη από ο,τι είναι. Πρόσεξε, αυτό δεν σημαίνει την κλασσική ανοησία "η αλήθεια είναι κάπου στη μέση". Αυτή η εσφαλμένη διχοτόμηση σου παρουσιάζει ουσιαστικά μόνο δύο επιλογές υποθέσεων όταν υπάρχουν περισσότερες. Το κλασσικό "ή τρομοκράτης ή μαζί μας" είναι ένα τέτοιο επιχείρημα.
Βραχυπρόθεσμα εναντίον μακροπρόθεσμων : Π.χ γιατί να δίνουμε λεφτά στους επιστήμονες όταν έχουμε τόσο τεράστια κρίση;
Μπλέξιμο συσχέτισης και σχέσης αιτίας-αποτελέσματος. Η σχέση αιτίας-αποτελέσματος προϋποθέτει συσχέτιση. Η συσχέτιση από μόνη της δε σημαίνει μία.
Η κοροϊδία. Δημιουργείς ένα στερεότυπο και χτυπάς αυτό, όχι την εξήγηση που παρέχεται.
Απόκρυψη στοιχείων και μισοαλήθειες. Είναι το πιο δύσκολο λογικό λάθος να ανιχνεύσεις, γιατί συχνά δεν έχουμε τρόπο να καταλάβουμε ότι δε μας το λένε όλο το πακέτο. Κάτι τέτοιο κάνουν πχ στις διαφημίσεις. Παλιότερα πχ δε σου λέγαν σε καμιά διαφήμιση ότι το κάπνισμα σου σκίζει την υγεία, μετά το μάθαμε. Αυτό το λάθος το κάνουν και μερικά λαμόγια στην επιστημονική κοινότητα. Βρείτε π.χ το 12ο επεισόδιο (Distractions) του δεύτερου κύκλου τουHouse, όπου ένας τύπος ισχυρίζεται ότι βρήκε φάρμακο για τις ημικρανίες, κρύβοντας αρκετά πράγματα.
Βonus - Στην επιστήμη το βάρος της απόδειξης πέφτει στον ισχυριζόμενο. Δε μπορείς να έρθεις να μου πεις "υπάρχει μια τεράστια ροζ τσαγιέρα που ξέρει γαλλικά και πιάνο, ζει στη ζώνη του Ωρίωνα" και να υποστηρίξεις την ύπαρξή της με το γεγονός ότι εγώ δε μπορώ να αποδείξω ότι δεν είναι εκεί. Ούτε το "εσύ δε μπορείς να αποδείξεις ότι δεν υπάρχει, εγώ δε μπορώ να αποδείξω πως υπάρχει, άρα ας δεχτούμε ότι υπάρχει μέχρι να μου φέρεις στοιχεία ότι δεν"
Bonus 2 : To "εγώωω δεν είπα ότι συμβαίνει αυτόοο, απλά ΡΩΤΗΣΑ". Όχι, δε ρώτησε. Θέλει να σου περάσει μια απίστευτη μπαρούφα για να τη χάψεις, αλλά δε μπορεί να βγει να πει χύμα "αυτό συμβαίνει" γιατί θα του σταματήσουν την εκπομπή. Οπότε για να μη γίνει ρόμπα αλλά και να σου περάσει την παπάτζα του σου βάζει ένα ερωτηματικό στο τέλος. 'Μήπως για το σεισμό στην Ιαπωνία ευθύνεται ο Χ και τον προκάλεσε με το μαγικό-τρισυπόστατο-αβυσσαλέο υπερ-οπλο του που έχει φτιάξει στις μυστικές κατακόμβες του μαγικού βουνού;". Ε ναι δε λες κάτι, ρωτάς, ξέρω. Θα σε ρωτήσω και εγώ κάτι : "Μήπως πίσω από το σπίτι μου ζει ο δρυίδης Πανοραμίξ και φτιάχνει μαγικό ζωμό για το Λεωνίδα και τους 300 του και για αυτό γαυγίζει ο σκύλος μου κάθε πρωί;". Είδες, δεν είπα ότι έτσι γίνεται, απλά ρώτησα. Κοινώς, άλλα λόγια να αγαπιόμαστε, άσχετα αν ρωτάω χαζομάρες.
Βοnus 3 : "Η αλήθεια βρίσκεται πάντα κάπου στη μέση". Όχι.Αυτό μπορεί να ισχύει όταν εξετάζουμε προβλήματα συναισθηματικής φύσεως και κοινωνικές σχέσεις. Στην επιστήμη δεν πιάνουμε ούτε τα άκρα, ούτε τις μέσες, ούτε τίποτα. Δε μπορεί να έχεις ένα φυσικό απο δω, έναν μάγο της φυλής απο κει και το συμπέρασμα που βγάζεις να είναι μισό του ενός και μισό του άλλου, "για χάρη της ισορροπίας". Δεν είναι δυνατόν να δικαιώνουμε κατά το ήμισυ τον οποιονδήποτε λέει την όποια μπαρούφα επειδή έχουμε μια διαστρεβλωμένη αίσθηση της "ισορροπίας". Και επίσης δε γίνεται να έχουν όλοι δίκιο ταυτόχρονα. Είναι δυνατόν η ιατρική να έχει φτάσει στο σημείο που έχει φτάσει και να μη μπορεί ακόμα να θεραπεύσει μερικά πράγματα, να έρχεται η Θώδη στην τηλεόραση να σου λέει "θεραπεύω τα πάντα" και συ να πιστεύεις ότι η αλήθεια είναι κάπου στη μέση; Είναι δυνατόν σε εκπομπή να αντιπαρατίθενται ένας γνωστός και αξιόλογος αστροφυσικός με όλη τη γνώση της σύχγρονης φυσικής στις πλάτες του και ένας τύπος με αλουμινόχαρτο στο κεφάλι (για τους εξωγήινους) που υποστηρίζει ότι ταξιδεύει με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός και η αλήθεια να είναι στη μέση;(πρόσεξε δεν επικεντρώνομαι στο τι φοράει ο καθένας, γιατί ενίοτε οι σεβάσμιοι καθηγητές μας ντύνονται χειρότερα από τους τρελλούς με τα αλουμινόχαρτα - επικεντρώνομαι στο τι λέει. Απλά το συγκεκριμένο σκηνικό έχει συμβεί περίπου έτσι όπως το περιγράφω).

Όσο πιο εξωπραγματικός ο ισχυρισμός, τόσο περισσότερες αποδείξεις χρειάζονται.

Πέραν αυτών, η βασική μου συμβουλή για όσους είναι περίεργοι αλλά δεν έχουν σχέση με το χώρο των θετικών επιστημών,

είναι η εξής :

- ΨΑΞΕ-ΔΙΑΒΑΣΕ-ΣΚΕΨΟΥ ΑΠΟ ΜΟΝΟΣ ΣΟΥ

- Πρόσεχε τις θεωρίες συνωμοσίας. Αν υπάρχει μια θεωρία συνωμοσίας που έχεις βρει και σου φαίνεται πολύ πιστευτή, με φωτογραφίες, άρθρα, γνωστούς δημοσιογράφους και "αναλυτές" που την υποστηρίζουν, αλλά για να είναι αληθινή, παραβιάζονται 6-7 βασικοί νόμοι της φυσικής, τότε λένε ψέμματα (είτε ηθελημένα είτε όχι). Τελειωτικά και αμετάκλητα.

- Πρόσεχε αυτό με τις μισοαλήθειες. Πάρα πολύ. Πρόσεχε τα εμπειρικά δεδομένα χωρίς δυνατότητα απόδειξης. Όταν κάποιος δε δέχεται να ελεγχθεί ο ισχυρισμός του, τότε 99,999999999% λέει ψέμματα. Όλοι αυτοί οι πνευματιστές που όταν τους τεστάρουν λένε ότι δεν πέταξαν επειδή υπήρχε αρνητική ενέργεια τριγύρω για παράδειγμα.

- Και πρόσεχε τη λογική των επιχειρημάτων. ΚΑΘΕ κρίκος σε μια αλυσίδα επιχειρημάτων πρέπει να αποδεικνύεται, να είναι ελέγξιμος και τα αποτελέσματα να μπορούν να αναπαραχθούν. Δεν έχει σημασία αν σου πουν 999 σωστά και έχει ένα λάθος το οικοδόμημα. Αν υπάρχει ΕΝΑ λάθος τότε καταρρέει όλο.

Αυτά. Συγγνώμη αν κούρασα αλλά ελπίζω να άξιζε τον κόπο σου.

Οι πηγές μου ήταν το www.skepdic.com (ψάξε το, θα βρεις πολλά) και ένα ψάξιμο στο google με τις λέξεις "baloneydetection kit"

Θα τελειώσω με λόγια του Carl Sagan :

"Η επιστήμη είναι κάτι παραπάνω από ένα σύνολο γνώσεων. Είναι τρόπος σκέψης.Ο τρόπος "ανάκρισης" του σύμπαντος με σκεπτικισμό και με μια λεπτή επίγνωση της πιθανότητας του ανθρώπινου λάθους. Εάν είμαστε ανίκανοι να υποβάλλουμε ερωτήσεις με σκεπτικισμό ώστε να ανακρίνουμε αυτούς που ισχυρίζονται ότι μας λένε την αλήθεια, να είμαστε σκεπτικοί με αυτούς που ασκούν εξουσία, τότε είμαστε απολύτως εκτεθειμένοι σε έναν μελλοντικό τσαρλατάνο" (οποιουδήποτε είδους...)

Θα χαρώ να δω τις απορίες και τις ερωτήσεις σας πανω σε ο,τιδήποτε σας προβλημάτισε ή σας φάνηκε δυσνόητο και θα προσπαθήσω να απαντήσω όσο καλύτερα μπορώ.